Ως διεκδικητικότητα ορίζεται η ικανότητα έκφρασης των ιδεών και των σκέψεων, θετικών και αρνητικών, με έναν ανοιχτό, άμεσο και ειλικρινή τρόπο. Επίσης, είναι η ικανότητα να υποστηρίζουμε τα δικαιώματα μας ενώ παράλληλα σεβόμαστε και τα δικαιώματα των άλλων. Η ικανότητα να πάρουμε την ευθύνη για τον εαυτό μας και τις πράξεις μας χωρίς να κρίνουμε ή να κατηγορούμε τους άλλους. Τέλος, είναι η ικανότητα να βρούμε έναν συμβιβασμό ώστε να μην υπάρξουν διαμάχες αλλά ένας παραγωγικός διάλογος.
Το βασικό μήνυμα της διεκδίκησης είναι : «αυτό σκέφτομαι», «αυτό αισθάνομαι», «έτσι βλέπω την κατάσταση». Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια βασικά δικαιώματα που όλοι οι άνθρωποι έχουν στις σχέσεις τους.
Βασικά Δικαιώματα στις σχέσεις:
Δεν υποχρεούμαι να πω «ναι» επειδή κάποιοι μου ζήτησαν κάτι.
Δεν υπάρχει κανένας νόμος που να λέει ότι οι γνώμες των άλλων ισχύουν πάντα περισσότερο από τις δικές μου.
Αν πω «όχι» σε κάποιον και θυμώσει, αυτό δε σημαίνει ότι έπρεπε να είχα πει «ναι».
Έχω το δικαίωμα να είμαι διεκδικητικός ακόμα και αν αυτό δεν αρέσει στους άλλους.
Μπορώ να αισθάνομαι καλά ακόμα και αν κάποιος είναι ενοχλημένος μαζί μου.
Αν οι άλλοι είναι μη διεκδικητικοί, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να είμαι και εγώ.
Διεκδικώντας μικρά πράγματα για μένα, μπορεί να είναι το ίδιο σημαντικό όσο τα μεγάλα πράγματα για τους άλλους.
Το γεγονός ότι μπορεί να πω «όχι» σε κάποιον δεν με κάνει εγωιστή.
Έχω το δικαίωμα να διαφωνώ με τους άλλους, όσο και αν εμμένουν στις απόψεις τους.
Επειδή είχα συμφωνήσει να κάνω κάτι, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να αλλάξω γνώμη και να μην το κάνω.
Έχω το δικαίωμα να πω στους άλλους ότι ο τρόπος συμπεριφοράς τους με ενοχλεί και να τους προτείνω εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς.
Αν πω «όχι» σε κάποιο φίλο αυτό δε σημαίνει ότι θα είναι για πάντα δυσαρεστημένος μαζί μου.
Ο κόσμος που με ενδιαφέρει μπορεί να δυσαρεστηθεί αν δεν κάνω τα πράγματα που μου ζητούν, αλλά αυτό δεν είναι η καταστροφή.
Αν κάνω πράγματα μόνο και μόνο για να γίνομαι αρεστός, θα πρέπει να αρχίσω να σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι τελικά αυτό για μένα.
Οι άλλοι άνθρωποι δεν έχουν μαγικές ικανότητες να γνωρίζουν αυτά που θέλω αν δεν τους τα πω.
Μπορεί η συμπεριφορά των άλλων να είναι πάρα πολύ ενοχλητική, αλλά δεν υπάρχει κανένας νόμος που να λέει ότι δεν θα έπρεπε να είναι έτσι.
Έχω το δικαίωμα να διασκεδάζω αυτό που κάνω και να ζητώ από τους άλλους να μην κάνουν πράγματα που με διακόπτουν.
Επιτρέπεται να θέλω να ευχαριστήσω τα άτομα που με ενδιαφέρουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τους ευχαριστώ πάντα.
Το να δίνεις δεν είναι η αρχή και το τέλος της ζωής. Έχω το δικαίωμα να εκφράσω τις ιδιαιτερότητες μου.
Το να αρνηθώ να κάνω μια χάρη σε κάποιον δε σημαίνει ότι δεν τον αγαπάω. Θα το καταλάβει και αυτός.
Μερικοί χαρακτηριστικοί τρόποι για να είναι κάποιος διεκδικητικός είναι:
Ø Η Χρήση πρώτου ενικού αντί για δεύτερου
(π.χ. «Αισθάνομαι ότι…», «Δεν μου αρέσει…» αντί «Δεν πρέπει να κάνεις αυτό» ή «Είσαι αυθάδης»).
Ø Τα Επίπεδα δυναμισμού όταν μας ενοχλεί μία συμπεριφορά
Στο 1ο: λέμε ευγενικά τι μας ενοχλεί (πχ «θα σε πείραζε να μην χτυπάς την καρέκλα μου; με ενοχλεί.» Στο 2ο: Αν συνεχίσει η ενοχλητική συμπεριφορά, επαναλαμβάνουμε το πρώτο επίπεδο με έμφαση ανεβάζοντας τον λεκτικό και μη λεκτικό τόνο και αναφέροντας απευθείας το πρόβλημα (πχ «Σοβαρά στο λέω, μην χτυπάς την καρέκλα μου.») Στο 3ο: Ενισχύουμε τα λόγια με πράξεις, του αναφέρουμε τις συνέπειες αν δεν συμμορφωθεί. Συχνά στο 2ο επίπεδο σταματούν με σκέψεις «δεν αξίζει τον κόπο» από φόβο μη δημιουργεί κάποιο επεισόδιο. Είναι απαραίτητο να φτάσουμε σε αυτό το σημείο («Ένα ξανά χτυπήσεις την καρέκλα μου, θα καλέσω τον υπεύθυνο»).
Στο 4ο: Η συνέπεια πραγματοποιείται.
Ø Οριοθέτηση: Αποσαφηνίζουμε τα όρια μας για συγκεκριμένα ζητήματα.
Τα όρια είναι προσωπικά και μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το άτομο που έχουμε απέναντι μας, δηλαδή δεν επηρεάζουν την συνολική μας εικόνα (πχ να ζητήσουμε από φίλο να μην τηλεφωνεί την ώρα των γευμάτων).
Ø Ακόμη, τα όρια είναι σημαντικά, όταν ξεφεύγουμε από τα όρια διεκδίκησης και εκφράζονται έντονα τα συναισθήματα, κάνουμε ένα βήμα πίσω και σχολιάζουμε αυτό που γίνεται («Δεν μπορώ να σε ακούσω ή να συγκεντρωθώ σε αυτά που λες όταν χρησιμοποιείς αυτόν τον τόνο φωνής»).
Ø Παγίδες προς αποφυγή:
Θέτουμε όρια με βάση το τι αισθανόμαστε και όχι τι είναι λογικό («Δεν πρέπει να αισθάνεσαι έτσι» à «Ίσως όχι αλλά έτσι αισθάνομαι»).
Σημαντικό είναι να όρια να τίθενται στην αρχή, πχ τηλεφωνεί ένας φίλος και δεν τον ενημερώνουμε από την αρχή ότι είμαστε απασχολημένοι αλλά στην πορεία χρειάζεται να τον διακόψουμε όταν αναφέρει κάποια ιστορία.
Για να αποκτήσουμε διεκδικητική συμπεριφορά, χρειάζεται να επιθυμούμε να αλλάξουμε συμπεριφορά και να :
Ρισκάρουμε, ξεκινώντας από λιγότερο απειλητικές καταστάσεις.
Δίνουμε αξία στον εαυτό μας και τους άλλους.
Κατανοούμε ότι μερικές φορές δε θα μπορέσουμε να πετύχουμε αυτό που θέλουμε, παρ’ όλες τις προσπάθειές μας.
Καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχουν τέλειες απαντήσεις για κάθε πρόβλημα.
Καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις για περίπλοκες καταστάσεις.
Εξετάσουμε ειλικρινά καινούργιους τρόπους συμπεριφοράς και σκέψης.
Αποδεχθούμε ότι δεν πρόκειται να αλλάξουμε μέσα σε ένα βράδυ.
Βάλουμε μικρούς στόχους στην αρχή.
Θέλουμε να είμαστε αγαπητοί στους άλλους, αλλά και να γνωρίζουμε ότι αυτό πολλές φορές δεν είναι εφικτό.
Επιθυμούμε δίκαια μεταχείριση, αλλά να μην στενοχωριόμαστε όταν δεν την έχουμε.
Καταλάβουμε ότι για ν αλλάξουμε, απαιτείται μεγάλη πρακτική εξάσκηση, και να αφιερώσουμε χρόνο σε αυτή.
Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι μια πολύπλοκη δεξιότητα, της οποίας εδώ παρουσιάστηκαν μόνο κάποιες βασικές πλευρές. Χρειάζεται εξάσκηση στις πρακτικές που παρουσιάστηκαν για να ασκήσετε μια ορθή διεκδικητική συμπεριφορά.
Σημαντικό! Η συμπεριφορά κάθε φορά να είναι διεκδικητική και όχι χειριστική επιθετική ή παθητική.
Editor: Καλδή Μικαέλα, Ψυχολόγος, Msc, Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια