Καθημερινά αντιμετωπίζουμε καταστάσεις και στιγμές που μας δοκιμάζουν και μας δημιουργούν ανάμεικτα και συχνά δυσάρεστα ή ανεπιθύμητα συναισθήματα. Τι κάνει όμως τους ανθρώπους διαφορετικούς στον τρόπο που αντιδρούν σε ένα παρόμοιο γεγονός;
Η απάντηση βρίσκεται στην έννοια της Ψυχολογικής Ευελιξίας. Έναν πολύπλευρο ψυχολογικό μηχανισμό που βοηθά το άτομο να δει το πρόβλημα περισσότερο στοχευμένα και με διαύγεια ώστε να πάρει τις βέλτιστες αποφάσεις.
Η ψυχολογική ευελιξία αποτελεί μια έμφυτη κλίση του ατόμου, που το ακολουθεί σε όλη του την ζωή και τείνει να μην επηρεάζεται από την βαρύτητα των στρεσογόνων παραγόντων. Παρόλα αυτά, έχει φανεί σε πολυάριθμες έρευνες πως η Ψυχολογική Ευελιξία παραμένει μια ικανότητα που μπορεί να αναπτυχθεί με εξάσκηση στον χρόνο και να οδηγήσει το άτομο σε πολύ θετικά αποτελέσματα και βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Τι είναι η Ψυχολογική Ευελιξία;
Η Ψυχολογική Ευελιξία αποτελεί τον πυρήνα της θεραπείας Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT), η οποία αναπτύχθηκε από τον Steven C. Hayes. Κάποια χαρακτηριστικά της ψυχολογικής ευελιξίας περιλαμβάνουν:
την ρύθμιση του Συναισθήματος
την μείωση του Άγχους και της Κατάθλιψης
την αύξηση της Συναισθηματικής Αντοχής
την Λήψη Αποφάσεων αντί της δράσης ως αντίδραση
Στον αντίποδα της Ψυχολογικής Ευελιξίας βρίσκεται η Ψυχολογική Ακαμψία. Όταν το άτομο χαρακτηρίζεται από Ψυχολογική Ακαμψία αντιδρά στα γεγονότα αντανακλαστικά, χωρίς να επιλέγει την συμπεριφορά του και πολλές φορές χωρίς αυτή να εναρμονίζεται με τις εσωτερικές του αξίες. Μερικά παραδείγματα Ψυχολογικής Ακαμψίας είναι:
η Αποφυγή καταστάσεων ως τρόπος αντιμετώπισης
έντονη ανησυχία, άγχος και υπερενασχόληση με το πρόβλημα
δυσκολία αναγνώρισης επαναλαμβανόμενων μοτίβων συμπεριφοράς
έλλειψη οράματος για το μέλλον
Γιατί είναι σημαντική η Ψυχολογική Ευελιξία;
Η αξία της Ψυχολογικής Ευελιξίας φαίνεται σε περιόδους της ζωής του ατόμου που αποδεικνύονται δύσκολες και μεταβατικές. Έρευνες δείχνουν πως η Ψυχολογική Ευελιξία μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής, να μειώσει σημαντικά το άγχος και την κατάθλιψη, τις μετατραυματικές διαταραχές και άλλες συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Επιπλέον έχει φανεί να επηρεάζει θετικά την ψυχολογική κατάσταση ατόμων με διάφορα θέματα υγείας. Για παράδειγμα, σημαντική ήταν η μείωση της ψυχολογικής δυσφορίας και η νοηματοδότηση της ζωής με ελπίδα σε καρκινοπαθείς αλλά και σε ασθενείς με έμφραγμα του μυοκαρδίου. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί και η συμβολή της στην ανάπτυξη ψυχικής αντοχής και διαχείριση της ασθένειας σε άτομα που υποφέρουν από χρόνιο πόνο.
Πως Λειτουργεί η Ψυχολογική Ευελιξία;
Όταν κάτι είναι ανησυχητικό, απειλητικό ή τρομακτικό, είναι στην φύση μας να προσπαθήσουμε να το “ξεφορτωθούμε”, να το αφαιρέσουμε από την ζωή μας ή να το αποφύγουμε στο μέλλον. Τι συμβαίνει όμως με τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας;
Το να προσπαθούμε να απωθήσουμε τις εσωτερικές μας εμπειρίες, είναι σαν να προσπαθούμε να μετακινήσουμε έναν ογκόλιθο. Όσο πιο σκληρή η προσπάθεια, τόσο πιο έντονη είναι η κούραση. Εάν για παράδειγμα αισθανόμαστε έλλειψη αυτοπεποίθησης στη δουλειά, φοβόμαστε να αποτύχουμε, είμαστε συναισθηματικά φορτισμένοι, ανήσυχοι ή θυμωμένοι, προσδιορίζουμε το συναίσθημα ως το πρόβλημα και πιστεύουμε ότι πρέπει να το “σταματήσουμε” για να απολαύσουμε τη ζωή μας. Η αφιέρωση χρόνου όμως σε αυτό αποδεικνύεται χρονοβόρα, και δεν αφήνει πολλή ενέργεια για την δουλειά, την οικογένεια ή οτιδήποτε άλλο είναι σημαντικό στη ζωή μας.
Η λύση λοιπόν, δεν είναι να απαλλαγούμε από τις σκέψεις ή τα συναισθήματα που μας δυσκολεύουν, αλλά να αναπτύξουμε μια διαφορετικού είδους σχέση μαζί τους. Ο χρυσός κανόνας είναι πως “Οι σκέψεις είναι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι συναισθήματα”. Το περιεχόμενό τους δεν είναι μια γενική αλήθεια για τον εαυτό και δεν χαρακτηρίζει ολιστικά τη ζωή του. Συμβαίνουν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και μετά φεύγουν όπως ήρθαν στο μυαλό.
Φανταστείτε λοιπόν τις εσωτερικές σας εμπειρίες σαν έναν απροσδόκητο επισκέπτη. Σας χτύπησε ξαφνικά την πόρτα και σας είπε πως θα μείνει για λίγο. Πώς θα τον καλωσορίζατε και θα κάνετε χώρο στο σπίτι σας για αυτόν; Αν αφιερώνατε χρόνο να σκεφτείτε πόσο σας ενοχλεί ή πώς να τον διώξετε, δεν θα τον έκανε όντως να φύγει αλλά θα σας σύγχυζε περισσότερο και θα σπαταλούσατε άδικα τον χρόνο σας. Αν όμως μετατοπίζατε την προσοχή σας σε κάτι άλλο, πιο σημαντικό για εσάς, παρά την παρουσία του επισκέπτη;
Πως μπορώ να αναπτύξω Ψυχολογική Ευελιξία;
Η συνειδητοποίηση του εαυτού αποτελεί τον πυρήνα της Ψυχολογικής Ευελιξίας. Η μισή μάχη βρίσκεται στο να κατανοήσετε τις συνήθειές σας. Μόλις κατακτήσετε αυτήν την γνώση, πως αντιδράτε σε δύσκολες καταστάσεις, μπορείτε να ξεκινήσετε να αλλάζετε και την συμπεριφορά σας.
Υπάρχουν έξι πτυχές της Ψυχολογικής Ευελιξίας.
1.Η επαφή με το “εδώ και τώρα”
Παρατήρησε πώς σε επηρεάζουν κάποιες σκέψεις ή συναισθήματα που συμβαίνουν εκείνη την στιγμή. Ασχέτως από το περιεχόμενό τους μην προσπαθήσεις να τις αποφύγεις ή να τις διώξεις. Θα μπλεχτείς σε έναν φαύλο κύκλο. Αντί να αποστρέψεις το βλέμμα κοίτα τες κατάματα και παρατήρησε τες.
2. Η Αποδοχή χωρίς επίκριση
Όπως είπαμε, οι άνθρωποι έχουν την τάση να προσπαθούν να “εξαλείψουν” τις δυσάρεστες εσωτερικές εμπειρίες. Η καταπίεση ή η απώθηση όμως αυτών μπορεί να καταβάλει το άτομο και να επηρεάσει την ποιότητα της ζωής του. Θυμήσου τον απρόσμενο επισκέπτη, αντί να αφιερώσεις χρόνο για το πόσο πολύ σε θυμώνει ή πως θα τον κάνεις να φύγει, κράτησε αυτή την ενέργεια, αποδέξου χωρίς κριτική την συνθήκη και προσπάθησε να αλλάξεις την συμπεριφορά σου στο μέλλον.
3. Η “Γνωστική Απεμπλοκή”
Η “Γνωστική Απεμπλοκή” είναι μια ικανότητα του ατόμου να παρατηρεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του από μια απόσταση έτσι ώστε να μην εγκλωβίζεται μέσα σε αυτές. Φαντάσου πως είσαι φυλακισμένος μέσα σε έναν γιγάντιο κόμπο από κλωστή. Κάθε φορά που τραβάς προς το μέρος σου ένα νήμα αυτό δένει όλο και πιο σφιχτά τον κόμπο. Η λύση εδώ είναι να σπρώξεις τα νήματα μακριά από το κέντρο του κόμπου, προς τα έξω. Μόνο τότε θα μπορέσεις να δεις πιο καθαρά ποιές κινήσεις πρέπει να κάνεις ή αν υπάρχει κάποια άλλη διέξοδος από αυτόν που μέχρι τότε δεν είχες δει.
4.Ο εαυτός σαν “Πλαίσιο”
Μην κρίνεις τον εαυτό σου συνολικά με βάση αυτό που βιώνεις στο “εδώ και τώρα”. Θυμήσου τον χρυσό κανόνα. “Οι σκέψεις είναι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι συναισθήματα”. Αν για παράδειγμα απέτυχες σε ένα διαγώνισμα αυτό δεν σε κάνει «αποτυχημένο» ή «χαζό». Υπάρχουν πολλά πράγματα στο “πλαίσιο του εαυτού” σου που λέγεται “ζωή” που υποστηρίζουν το αντίθετο. Οι επικριτικές ταμπέλες που βάζουμε συχνά σε εμάς ή τους άλλους είναι συνήθως αναληθείς, μονόπλευρες και καθόλου βοηθητικές.
5.Οι Προσωπικές Αξίες
Τι είναι αυτό που κάνει την ζωή να αξίζει; Οι αξίες μας είναι διαφορετικές από τους στόχους που θέτουμε για το μέλλον. Αν για παράδειγμα ο στόχος είναι να τρέξω σε έναν αγώνα δρόμου, τότε η αξία της υγείας και ενός υγιεινού τρόπου ζωής πρέπει να γίνει προτεραιότητά μου. Αντίστοιχα αν η αξία του ποιοτικού χρόνου με την οικογένεια είναι ένα από τα σημαντικά πράγματα στην ζωή μου, τότε ο στόχος θα είναι να μειώσω τις ώρες τις εργασίας μου μακροπρόθεσμα.
6.Η κινητοποίηση και η αφοσίωση στην δράση
Προσήλωσε τους στόχους της ζωής με βάση τις αξίες σου και προσπάθησε να τους κάνεις πράξη παρά τις δυσκολίες που μπορεί να συμβαίνουν στην ζωή σου. Μετατόπισε την προσοχή σου από πράγματα που σε εγκλωβίζουν σε δυσάρεστους φαύλους κύκλους και με υπομονή και επιμονή συνέχισε τα βήματα που πρέπει να κάνεις για τον σκοπό σου.
Αν η Ψυχολογική Ευελιξία δεν είναι ήδη ένα από τα χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής σου, η αλλαγή μπορεί αρχικά να φαντάζει δύσκολη ή ακατόρθωτη. Και όντως θα είναι ως ένα σημείο. Οι άνθρωποι είναι λάτρεις της “συνήθειας” ακόμα και όταν αυτή είναι επίπονη ή μη λειτουργική. Για να δεις όμως πραγματική αλλαγή στην συμπεριφορά σου προσπάθησε να αντιμετωπίσεις κάθε πτυχή της Ψυχολογικής Ευελιξίας ξεχωριστά και να προχωρήσεις ένα βήμα την φορά. Πάντα χρειάζεται χρόνος, και όπως είπαμε, εξάσκηση. Αν δυσκολεύεσαι δεν είναι κακό να αναζητήσεις την βοήθεια ενός ειδικού.
Editor: Ευσταθιάδη Σοφία. Ψυχολόγος, Msc, Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
Comments